Struktura i wielkość

W ogólności każda praca ma co najmniej cztery merytorycznie istotne fragmenty:

• wstęp,
• rozdział zawierający powszechnie znaną wiedzę teoretyczną,
• rozdział zawierający opis indywidualnych osiągnięć autorskich - uzyskanych w ramach realizacji pracy dyplomowej,
• rozdział podsumowujący pracę.

Ponadto występują liczne elementy formalne. Poniżej szczegółowe omówienie tych elementów w kolejności typowego ich występowania w pracy.

Streszczenie #

Streszczenie opisuje tekst pracy dyplomowej, wskazuje najistotniejsze cele oraz omawia, z jakich rozdziałów składa się tekst. Streszczenie ma pozwolić czytelnikowi szybko zorientować się, czy dany temat jest dlań interesujący. Nie przedstawia się tu procesu realizacji pracy i dochodzenia do celu, na co składa się przecież cały wachlarz działań.

W streszczeniu używany jest czas teraźniejszy, jak na przykład: “W rozdziale 5 omówione jest badanie działania urządzenia, zbudowanego w ramach niniejszej pracy, w warunkach rzeczywistych oraz zaprezentowane są charakterystyki uzyskane w wyniku tych badań”.

Spis treści #

Spis treści powinien pomagać a nie przeszkadzać w znalezieniu interesującego fragmentu. Numerowanie sięga co najwyżej trzeciego poziomu a sugeruję ograniczyć je do dwóch. W spisie treści można umieścić rozdziały i podrozdziały z innym zagłębieniem, niż są w tekście. Czyli w treści są na przykład podrozdziały trzeciego poziomu a w spisie jedynie do drugiego.

Proponuję pamiętać, że spis jest dla treści a nie treść dla spisu. To znaczy, że spis treści ma tę treść odzwierciedlać i pomagać czytelnikowi po niej nawigować. Spis treści jest wtórny wobec tej treści. Owszem, można i warto przygotować konspekt, który później przekształci się w spis treści. Jednak konspekt nie jest cyrografem. Konspekt ma pomóc a nie ograniczać w kształtowaniu treści. Dlatego konspekt pracy, nawet jeśli wygląda jak spis treści, może ulegać zmianom w trakcie pisania pracy aż do ustalenia jej ostatecznego kształtu.

Wstęp #

Pierwsze wrażenie można zrobić tylko raz. Rozdział “Wstęp” w dużej mierze decyduje o dalszym odbiorze pracy. Jest to miejsce, gdzie należy zapowiedzieć główny cel pracy i być może zwięźle przedstawić zadania szczegółowe zaplanowane w celu realizacji celu głównego. Warto na dużym poziomie ogólności, zrozumiałym nawet dla laika, przedstawić tło poruszanych zagadnień oraz powody podjęcia tematu. Rozdział ten nie jest tym samym, co streszczenie!

Używamy tu trybu przypuszczającego i czasu przyszłego do formułowania założeń: “Można podejrzewać, że użycie mikrokontrolera z akceleracją obliczeń sumy kontrolnej pozytywnie wpłynie na wydajność komunikacji. Zostanie to przebadane w ramach niniejszej pracy”.

Rozdział ten powinien obejmować nie więcej niż 5% objętości pracy, czyli około 2-3 strony w przypadku pracy inżynierskiej i 4-5 w magisterskiej.

Rozdziały teoretyczne #

Rozdział lub rozdziały teoretyczne służą do głębszego wprowadzenia czytelnika w temat, pokazania aktualnego stanu wiedzy i znanych rozwiązań. Czytający dzięki rozdziałom teoretycznym powinien mieć szansę “spojrzenia na świat” tak, jak widzi to piszący. Jest to też ta część pracy, gdzie łatwo jest wskazać odniesienia bibliograficzne. Większość odnośników bibliograficznych powinno znajdować się właśnie w tej części. Opisując znane fakty używamy czasu teraźniejszego.

Rozdziały teoretyczne nie powinny stanowić więcej niż 45% objętości pracy, czyli zaledwie 18-27 stron w pracy inżynierskiej i 36-45 w magisterskiej.

Zdarzają się sytuacje trudne, gdy praca “nie klei się” a część teoretyczna jest zbyt krótka. Wówczas można ewentualnie część teoretyczną umieścić jako podrozdział w rozdziale wstępnym.

Przygotowując się do realizacji pracy dyplomowej można zebrać fachową literaturę w postaci książek oraz artykułów z czasopism specjalistycznychy i naukowych. Ten zbiór stanie się dobrą podstawą i ułatwi napisanie części teoretycznej.

Tytuł rozdziału lub rozdziałów teoretycznych powinny być relatywnie krótkie, konkretne i specyficzne dla ich zawartości. Zatem nie wchodzi w grę nazwanie rozdziału teoretycznego “Teoria”.

Rozdziały autorskie #

Najważniejszą częścią pracy dyplomowej, o największej wadze dla jej oceny, są rozdziały przedstawiające meritum pracy. Pierwszym takim rozdziałem może być omówienie wyboru sprzętu lub bibliotek programistycznych i środowiska potrzebnego do realizacji pracy. Pozwala to płynnie przejść od rozdziałów teoretycznych do opisu indywidualnego rozwiązania, stanowiącego temat pracy. Ten rozdział lub rozdziały powinny zajmować część pracy co najmniej tak dużą, jak rozdziały teoretyczne.

Rozdziały autorskie nie powinny być krótsze niż rozdziały prezentujące teorię. Dlatego bezpieczniej i prościej jest najpierw napisać rozdziały prezentujące osiągnięcia własne a dopiero później część teoretyczną. Dzięki temu można też “dostroić” zakres i treść części teoretycznej tak, by lepiej wprowadzała czytelnika w część autorską.

Ten fragment pracy powinien prezentować dokonania a więc adekwatne jest użycie czasu przeszłego najczęściej w stronie biernej: “zostało zrobione”, “podjęto próbę”, “udało się zmierzyć”.

Podobnie jak w przypadku rozdziałów teoretycznych tak i w przypadku rozdziałów części autorskiej należy nadać im indywidualne tytuły adekwatne do ich zawartości.

Rozdział podsumowujący #

Jest on miejscem gdzie należy przywołać główne osiągnięcia uzyskane podczas realizacji pracy. Nie jest tym samym co streszczenie! Może za to być do pewnego stopnia odzwierciedleniem wstępu, również pod względem objętości. Ponieważ jest to rozdział retrospektywny należy używać czasu przeszłego i strony biernej dla opisania faktów.

Dopuszczalne jest użycie strony czynnej w pierwszej osobie i podzielenie się indywidualnym doświadczeniem, jak na przykład: “Realizując niniejszą pracę dyplomową zapoznałam się z wieloma bibliotekami programistycznymi i poszerzyłam swoje umiejętności w programowaniu mikrokontrolerów”. Zmniejsza to dystans miedzy odbiorczynią i odbiorcą a autorką lub autorem pracy. Nie ma jednak obowiązku by tak się eksponować.

Sporadycznie dyplomantki i dyplomanci w tym rozdziale umieszczają dokładniejsze omówienie uzyskanych rezultatów i prezentację wyników. Nie polecam tej praktyki a sugeruję oddzielić omówienie wyników od podsumowania pracy. Omówienie i opracowanie wyników za pomocą na przykład wykresów, tabel to również autorska część pracy o potencjalnie dużej wartości badawczej.

Jednym z aspektów pracy dyplomowej, na który recenzenci zwracają uwagę, jest odniesienie uzyskanych wyników do bieżącego stanu wiedzy. Nie oznacza to, że uzyskane wyniki muszą być lepsze niż opisywane w aktualnej literaturze naukowej.

Jeśli wszystko w realizacji pracy dyplomowej poszło zgodnie z planem, to sugeruję umieścić zdanie w stylu: “Praca została zrealizowana zgodnie z zamierzeniami i wszystkie zaplanowane cele zostały osiągnięte”.

Jeśli nie wszystko się udało, to cóż - może udała się większość? A jeśli coś się nie udało, to być może wiadomo dlaczego? Wiedza o przyczynach trudności, błędów lub porażki może być równie cenna jak sukces. Nauka i technika rozwijają się w sposób ewolucyjny, na drodze konsensusu najeżonego pomyłkami i niepowodzeniami. Twoja praca dyplomowa jest częścią tego procesu!

Zazwyczaj ten rozdział nosi prosty tytuł “Podsumowanie” albo “Podsumowanie i wnioski”.

Bibliografia #

Odniesienia literaturowe w pracy dyplomowej pozwalają pokazać zorientowanie dyplomanta w dziedzinie badań, w której mieści się temat jego pracy. Odwoływanie się do literatury w naukach technicznych ma na celu wskazanie wcześniej istniejących, dodatkowych materiałów, które umocowują rozważania w istniejącym stanie wiedzy.

Bibliografia pracy dyplomowej powinna zawierać co najmniej 20 pozycji w przypadku pracy inżynierskiej i co najmniej 40 pozycji w przypadku pracy magisterskiej. Górna granica jest znacznie trudniejsza do wskazania. Powinna być proporcjonalna do objętości pracy. Nie warto dodawać pozycji bibliograficznych na siłę tylko po to, żeby “podkręcić licznik”. Nie sama liczba pozycji bibliograficznych jest ważna a liczy się przede wszystkim jakość przywoływanych materiałów źródłowych.

Więcej o bibliografii jest w osobnej części niniejszego poradnika.